به گزارش رسانه " اخـبــار معـمـاری  "، در دنیای امروز که شهرها به سرعت در حال گسترش‌اند و منابع طبیعی به سرعت مصرف می‌شوند، صنعت ساختمان یکی از پرمصرف‌ترین و آلاینده‌ترین صنایع محسوب می‌شود. در چنین شرایطی، بازسازی و استفاده مجدد از ساختمان‌های موجود، پاسخی هوشمندانه به بحران‌های زیست‌محیطی، اقتصادی و اجتماعی است؛ پاسخی که نه‌تنها از مصرف منابع جلوگیری می‌کند، بلکه هویت فرهنگی و تاریخی شهرها را نیز حفظ می‌نماید. طراحی سازگار با اقلیم به بازسازی ابعادی فراتر از نوسازی می‌بخشد. در این رویکرد، معمار نه‌تنها به احیای کالبدی ساختمان توجه می‌کند، بلکه با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، مصالح کم‌مصرف، و تحلیل‌های اقلیمی، بنایی طراحی می‌کند که در مصرف انرژی، بهینه و در برابر تغییرات آب‌وهوایی، مقاوم باشد.

بر اساس استانداردهای جهانی مانند  LEED و   BREEAM، ساختمان‌هایی که به جای تخریب و ساخت مجدد، بازسازی و تطبیق کاربری می‌شوند، به‌طور متوسط تا 60 درصد ردپای کربن کمتری دارند. افزون بر این، با تکیه بر اصول اقتصاد چرخشی، مصالح بازیافتی و محلی جایگزین فرآیندهای پرهزینه تولید و حمل مصالح جدید می‌شوند. در چنین روندی، نقش معماران کلیدی است. آنها با ابزارهایی چون BIM (مدل‌سازی اطلاعات ساختمان)، اسکن‌های سه‌بعدی و تحلیل‌های انرژی، نه‌تنها از ساختار قدیمی نگهداری می‌کنند، بلکه آن را به استانداردهای نوین ارتقا می‌دهند. این بازطراحی عملکردی، منجر به تولد دوباره فضاهایی می‌شود که روزی کارکرد خود را از دست داده بودند. در سوی دیگر این جریان، سازندگان و سرمایه‌گذاران نیز باید نگاه خود را تغییر دهند. اگرچه بازسازی در نگاه اول زمان‌بر و پرچالش به‌نظر می‌رسد، اما در بلندمدت، هزینه‌های آن در مقایسه با ساخت جدید بسیار کمتر است. همچنین، فضای تبلیغاتی و فرهنگی‌ای که یک پروژه بازسازی موفق به همراه دارد، اعتبار پروژه را افزایش می‌دهد.

مردم نیز در این چرخه نقش پررنگی دارند. خاطرات، احساس تعلق و هویت‌های محلی به فضاهای تاریخی گره خورده‌اند. وقتی ساختمان‌های قدیمی دوباره مورد استفاده قرار می‌گیرند، شهروندان احساس مشارکت و تعلق بیشتری به شهر خود خواهند داشت. مشارکت در فرایند طراحی و بازسازی، زمینه‌ساز عدالت فضایی و بازتعریف هویت شهری است. پایداری محیط‌زیست از دیگر دستاوردهای این فرآیند است. هر بنایی که به جای تخریب، بازسازی می‌شود، به معنای کاهش حجم نخاله‌های ساختمانی، جلوگیری از تخریب اکوسیستم‌ها و کاهش مصرف مصالح خام است. چنین اقداماتی، شهر را به سوی تاب‌آوری بیشتر در برابر تغییرات اقلیمی سوق می‌دهند.

در این مسیر، فناوری و مصالح نقش مکمل دارند. استفاده از متریال‌های کم‌کربن، سازگار با محیط‌زیست مانند چوب اصلاح‌شده، بتن‌های بازیافتی، و حتی پوسته‌های هوشمند و مواد PCM (مواد تغییر فازدهنده) می‌تواند بازده انرژی ساختمان‌ها را به طرز چشمگیری بهبود بخشد. نمونه‌های موفقی از این رویکرد در جهان وجود دارد، Tate Modern در لندن که از یک نیروگاه متروکه به یک موزه‌ هنر مدرن تبدیل شد، یا کارخانه ارج در تهران که بازسازی آن می‌تواند به هاب فناوری و نوآوری بدل شود، نمونه‌هایی هستند از اینکه چگونه گذشته می‌تواند زیربنای آینده باشد. در نهایت، بازسازی پایدار نه‌فقط یک تکنیک معماری، بلکه یک رویکرد فکری، فرهنگی و زیست‌محیطی است. تلاشی برای ساخت آینده‌ای مسئولانه، با استفاده از داشته‌های گذشته. آینده‌ای که در آن، تخریب لزوماً به معنای پیشرفت نخواهد بود.

نویسنده: پویا مودتی "کارشناس ارشد معماری و انرژی"

تصویر: TWI-Global

منابع:

U.S. Green Building Council – LEED Standards

BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Method)

ASHRAE Guidelines – Climate-responsive Design

Ellen MacArthur Foundation – Circular Economy in Built Environment

World Green Building Council – Retrofit & Renovation Strategies

ArchDaily – Adaptive Reuse Projects and Case Studies

نشریه علمی پژوهشی معماری و شهرسازی ایران

مقاله‌های منتشر شده توسط دانشگاه هنر تهران در زمینه بازسازی معماری

مجله Habitat – برنامه‌های توسعه شهری پایدار